Tempos Novos, agosto, 2015
Un mundo de débedas
desmesuradas, persistentes
Xosé
Carlos Arias
Transcurridos sete interminables anos, despois de tanto desgaste
económico e tanto malestar social, resulta que o principal problema da economía
internacional que se fixo evidente despois da quebra de Lehman Brothers, non
solo non se correxíu, senón que tendeu a empeorar. Refírome,
evidentemente, o nível
desmesurado, totalmente fora de escala, acadado polo endebedamento do conxunto
dos axentes económicos. Deteñámonos por uns momentos nos puros datos. Segundo
diversas fontes fiables, a débeda global roldaba e mediados de 2014 os 200
billós de dólares. Pois ben, desde 2007 tería subido uns 57 billós, a un ritmo
de crecemento do 5,3% anual. Unha parte importante de ese cambio débese ós
países emerxentes, sobre todo os BRICS (dunha maneira moi destacada, a débeda
china subíu neses anos un 72 %).
Cal é a situación dos países desenvolvimos?. No seu conxunto a sua
débeda total experimentou unha pequena reducción nos anos da crise, pero
advírtense diferenzas significativas, tanto entre uns países e outros, como na
evolución seguida polos sectores público e privado. Con respecto a este último
asunto, é importante destacar que en 2008 a débeda de consumidores e empresas
era con gran diferenza a parte principal do problema; sen embargo, como
consecuencia das políticas introducidas en 2009 para tentar de revertir o curso
letal da crise, a partir de ahí as
débedas do sector público se dispararon en moitos países.
Pero deciamos que tamén hai diferenzas por países. Nas economías
anglosajonas o aumento das débedas soberanas foi bastante inferior á reducción
experimentada polas privadas, tendo como consecuencia a mellora do problema
xeneral (con todo, pesia a esa reducción, no Reino Unido, por exemplo, o valor
da dédeba total multiplicaba case por cinco o seu nivel de actividade en 2014).
Polo contrario, na área do euro a finais de 2013 a debeda total acadaba o 385 %
do PIB, sendo o 164 % a privada non financiera, o 128 % a do sector financiero,
e o 93 % a das administraciós públicas, tendo aumentado o seu peso desde 2008
en 25 puntos porcentuais. Pesia as diferenzas nacionais, o problema era en gran
medida común o conxunto da rexión: en case todos países a débeda se mantiña por
riba do 300 % do volme da actividade real (en Alemania, sólo lixeiramente por
debaixo dese nível).Por rematar cos datos: mais dun lustro despois da gran
tormenta a débeda irlandesa superaba o mil por cento, a neerlandesa o 600,, e a
española e a francesa o 350 % dos sues respectivos PIB.
O que isto
quere dicir é que un proceso de desendebedamento xeneral ainda apenas comezou
tanto na economía internacional no seu conxunto, como en moitos dos principais
países. O cal carrexa varias anomalías moi profundas. A primeira, de carácter
xeneral, é que segundo a historia das finanzas nos indica –desde os senlleiros
estudos do gran historiador económico Charles Kindleberger- a evolución cíclica
é a primeira característica dos mercados de capital. É dicir, logo dunha fase
de forte apalancamento (deleveraging,
crecemento sostido en débeda), cando as burbullas estoupan necesariamente se
tén que producir o proceso contrario, o de desapalancamento.
Ese proceso adoita alongarse bastante no tempo. A novedade que trae esta crise
é que está durando mais que as do pasado, hasta o punto de que o axuste de
verdade está ainda por chegar.
A segunda
implicación problemática se refire específicamente á débeda pública. A
constatación xa feita de que nos últimos anos creceu dunha maneira espectacular
ó ancho do mundo industrializado, choca de cheo co feito indiscutible de que si
houbo un obxectivo das políticas económicas recentes foi o da consolidación
fiscal. Pois ben, polo que atingue á débeda, se observa un fracaso radical das
políticas de axustes fiscales aultranza. Un feito que solo se pode explicar
pola confluencia de dúas razóns: porque os sectores públicos se veron na
obriga, en varios países, de absorber
os costes das operaciós de salvamento bancario (o caso español é un dos
mais paradigmaticos, debido ós 40.000 millós de euros adicionales soportados
polas contas públicas). Pero tamén porque se demostra que o ritmo do axuste
distou moito de ser o adecuado: o extremo doctrinarismo da austeridade levou a
presionar de tal maneira á demanda (segunda recesión mediante) que a
recaudación caeu…e o propio axuste se fixo mais improbable. En último término,
esa política levou a empeorar, e non a resolver, o problema. E por iso que no
último ano os ritmos do axuste se moderaron, con resultados positivos.
Sexa
como sexa, parece indiscutible que as diferentes economías non se van a
desendebedar nin doada nin rápidamente, a non ser que se establezan mecanismos
singulares que a impulsen dun xeito decidido. O primeiro é a inflación, unha dinámica
económica que tende a favorecer ós deudores frente ós acreedores. Sen embargo,
a inflación non parece agora mesmo, por primera vez en moito tempo, unha
solución robable, pois resulta mais ameazante nas circunstancias actuales o
problema contrario, esto é, o da deflación.
A
segunda posibilidade consiste en algún mecanismo para a reestructuración das
débedas. Esas situaciós adoitan traer de seu algúns elementos traumáticos, por
rachar cos términos orixinais dos contratos, razón pola que os agentes económicos
a as autoridades se resisten a súa introducción. Esa oposición vese reforzada
si a reestructuración vai mais alá de prazos e condiciós para incluir
directamente quitas no valor do principal. O caso dramático das recentes
negociacións sobre a débeda grega o acreditan sobradamente. Mais todo apunta a
que ó longo dos próximos anos, procedemeentos dese tipo terán lugar en algúns
países desenvolvidos (como de feito xa ocurríu con bastante frecuencia nas
economías emerxentes nas últimas décadas). Téñase en conta, ademais, que hai
mecanismos de solución ainda mais espiñentos, como a represión financeira
directa, da que falan xa abertamente economistas moi ortodoxos como Carmen
Reinhart e Ken Rogoff (autores de Esta
vez es distinto. Ocho siglos de crisis financieras, convertido xa nun
clásico sobre estes asuntos).
Mais. por qué é importante esta
cuestión?. Qué impacto económico teñen os procesos de desapalancamento?. Nun
traballo recente realizado con Antón Costas para o Foro Económico de Galicia
(“Sobre o risco de estancamento na economía europea”, FEG, DT 12/2015) temos
explicado as principales desas razóns. Por
un lado, mantén a vulnerabilidade ante o risco de novas crisis financeiras. Ese
é o motivo de que nos últimos anos se teñan multiplicado as advertenzas sobre a
posible formación de novas e perigosas burbullas, de efectos potenciais moi
devastadores. Por outro lado, e ainda mais importante, é evidente que a
persistencia de altas débedas constituen unha rémora para a reconstrucción das
bases do crecemento económico, entre outras cousas debido á longa duración do shock do crédito. Nese sentido, nos
términos mais xenerais pódese afirmar que a excepcional duración esta crise,
sien dúbida unha das mais longas na historia do capitalismo, ten que ver co extraordinario
nível acadado polo endebedamento no seu comenzo, así como co retraso acumulado
polo seu proceso de purga.
E
España, e Galicia?. Non hai dúbida de que todo o dito hasta agora sobre as
tendencias europeas xenerais pódese predicar punto por punto en relación coa
nosa economía. Mais ainda: non solo participamos das tendencias globais da
débeda, senón que a nosa economía é protagonista bastante destacada nese
problemático eido. En dous aspectos de gran importancia, ademais, a situación
española tén empeorado significativamente nos últimos anos: por un lado, a
débeda pública, que se atopaba en mínimos históricos en 2007 (solo mencionar
este punto, a hipótese de que a crise española tivo a súa orixe na ineficiencia
dos sector público parece descartable), agora está apunto de chegar ó 100 % do
valor da actividade anual. Posiblemente non suba moito desa cota, pero non
sería boa noticia se, como parece, se estabiliza ahí para bastante tempo.
O
segundo aspecto preocupante da débeda española (para Galicia difícil é sabelo
con exactitude debido a ausencia de datos, pero non hai motivos para pensar
nunha situación diferente da media do Estado) é a alta porcentaxe que está nas
mans de inversores extranxeiros: a débeda externa supera actualmente o 166 % do
PIB, o que representa un dos níveis mais altos do mundo. Esa dependencia fai
que o problema da débeda se faga cualitativamente mais grave e perigoso, pois
depende en mayor medida de
decisiós tomadas por axentes internacionaiis, e en consecuencia, tamén é mais
sensible ós cambios de percepción e o grao de volatilidade nos mercados de
globais de capital. Todo indica, polo tanto, que na perspectiva da próxima
década, a nosa economía, os seus ritmos de crecemento e as súas condiciós de
estabilidades, seguirán estando moi condicionados polos altos níveis da
débeda.
